Yan Anlam Dil - Anlam Bilgisi

Yan Anlam
Dil - Anlam Bilgisi
Dildeki en küçük anlamlı birimler olan sözcüklerin, anlam yükünü, birbirleriyle olan bağlantılarının yanı sıra, cümle içindeki kullanımları da belirler.

Sözcükler temel anlamlarının yanı sıra, temel anlam­larıyla ilgili olan, temel anlamları dışında başka bir anlam kazanmışsa, buna yan anlam denir.

Temel anlamla yan anlam arasında mutlaka anlam­sal bir ilgi, yakınlık vardır. Bir başka söyleyişle: Yan anlamlar, temel anlamların varyasyonlarıdır.Dilin ilk dönemlerinde sözcükler, tek bir varlık ya da kavramı karşılarken, zaman içinde birden çok varlık ya da kavramı anlatır duruma gelmiştir. Sözcüğün işte bu, zaman içinde diğer varlık ve kavramları karşı­ladığı anlamlarına yan anlam denir.

ÖRNEKLER

"Kesmek" eyleminin temel anlamı "bıçak, makas gibi kesici araçlarla bir şeyi ikiye ayırmak"tır.

"Nişan töreninde kurdeleyi damadın amcası kesti." cümlesinde "kesmek" eylemi, temel anlamda kulla­nılmıştır.sözcüğü,

"Patates soyarken elini kesti" kesici bir araçla yaralanmak" anlamında, yan anlam olarak kullanılmıştır.

"Oyun kağıdını ortadan kesti." cümlesinde "kesmek" sözcüğü, "destenin üzerinden bir bölümü kaldırıp öte yana koymak" anlamında, yan anlam olarak kullanıl­mıştır.

"Zil çalınca, öğretmen dersi kesti." cümlesinde "kes­mek" sözcüğü, "son vermek" anlamında, yan anlam olarak kullanılmıştır.

"Konut fonu için, maaşından elli bin lira kesmişler." cümlesinde "kesmek" sözcüğü, "alıkoymak, verme­mek" anlamında yan anlam olarak kullanılmıştır.